Alevilikte 12 hizmet vegörevleri (1)

[canlar43]

Dede(Mürşid)
Rehber
Gözcü
Çerağcı(Delilci)
Zakir(Aşık)
Ferraş(Süpürgeci)
Sakka(İbriktar)
Kurbancı(Sofracı)
Pervane
Peyk(Davetçi)
İznikçi(Meydancı)
Bekçi


CEM;DE 12 HİZMET

CEM, Alevilik;te en önemli dini törenin adıdır. Cem;e ayrıca; Âyin-i cem(cem âyini),Ali cemi, Görgü cemi denir. Cem;de ONİKİ HİZMET ve bu hizmetlerin ayrı ayrı sahipleri vardır. Her Alevi yılda bir kez görgüden geçer, hâl ve gidişatının muhasebesini yapar, ikrârını tazeler ve sorumlu olduğu topluma hesap verir. Kendilerinden şikâyetçi olanlar Cem;de bulunan canlar şikâyetlerinde haklı görülürse, şikâyet edilenler onları râzı etmek zorundadır. Kimseye küsülü, dargın ve kavgalı kalamazlar. Birine hakları geçtiyse ya da başkasının hakkı kendisinde kaldıysa hesaplaşır ve helâllik alır. Barışmadıkça görgüleri yapılmaz. Borçları varsa, görgüden önce ödeyeceklerdir. Yıllık görgüden geçen talipler, aynı zamanda daha önce yaptığı hatayı bir daha tekrarlamamak üzere tevbe ederler. Görgüden geçtikten sonra mânen temizlenmiş olurlar. Ancak bundan sonra Cem’e katılanlar, görgü-sorgudan geçerek temizlenmiş olanların kurban lokmasını yiyebilirler.
Düşkünler(haksız yere ve keyfi olarak eşini boşayan, haram kazanç sağlayan, yalancı şahitlik yapan, nefsine hâkim olmayan, hırsızlık yapan, adam öldüren, vergi ve askerlik gibi vatan borcu ödemeyen, annesine-babasına evlâtlık görevi yapmayan, insanlara zarar veren, komşusunu inciten, yetim hakkı yiyenler) Cem’e alınmazlar. Böylece Cem halkı(Alevi toplumu) zararlı insanlardan, yaramazlardan arınmış olur.[1]
Hz. Muhammed şu şekilde buyurmuştur:“Ben ancak ahlâki fazîletleri tamamlamak için gönderildim.”

İmam Cafer-i Sadık Buyruğu’nda yol hizmetlerinin sahiplerini şu şekilde anlatılır:
Sual: Pirlik kimden kaldı?
Cevap: Hazreti Şahı Merdan Ali’den kaldı. Zira Cebrail’in piridir.
Sual: Sabri seyitlik kimden kaldı?
Cevap: Hz. resul Ekrem’den kaldı. Cümle âleme sadrîdir.
Sual: Şahmalık kimden kaldı?
Cevap: İsmail Aleyhisselâmdan kaldı.
Sual: Zakirlik kimden kaldı?
Cevap: İsmail Aleyhisselâmdan kaldı
Sual: Zakirlik kimden kaldı?
Cevap: Cebrail Aleyhisselâmdan kaldı. Ve bir kavilde dahi kalem kudrettir, ondan kaldı.
Sual: Sâkîlik kimden kaldı? [2]
Cevap: Hazreti İmam Hüseyin’den kaldı ki sâkîi kevserdir. Sakalık onun elindedir.
Sual: Çırakcılık kimden kaldı?
Cevap: Hazreti Selman Farisî’den kaldı. Zira heşt çerak onun elindedir.
Sual: Hâdimlik kimden kaldı?
Cevap: Hazreti Resul’den kaldı.
Sual: Tarikçilik kimden kaldı?
Cevap: Mikail Aleyhisselâmdan kaldı.
Sual: Ferraşlık kimden kaldı?
Cevap: İbrahim Halilullahtan kaldı.[3]

Hazreti Muhammed tarafından, Mekke ve Medine Müslümanları arasında habercilik, yol göstericilik ve gözetleme hizmetleri için oluşturulan bu görevler, Hazreti Muhammed'den sonra da sürdürülmüştür. Akabe'de seçilen oniki kişinin bazıları bizzat Peygamberin özel hizmetlerini de yapmışlardır. Örneğin; Cabir Ensari Çerağcılık, Selman-ı Farisi temizlikcilik (süpürgecilik), Amrı Ayyar habercilik, Hz. Eyma tül Yemani meydancılık, Mahmud ül Ensari kurbancılık, Hz. Ali’nin kölesi Kanber Hazretleri ibriktarlık, Peygamberin kölesi Keysani sakacılık, Ebu Zer Gaffari gözcülük görevlerini yürütmüşlerdir. Alevi ve Bektaşilikte bu hizmetlerde bazı ufak tefek değişiklikler yapılarak, Ayin-i cemin durumuna uyarlanmıştır. Ancak öz aynen korunmuştur. [4]
On iki hizmet ve Cem, Alevi anlayışında önemli bir hizmettir. Bu hizmetin ana kaynağı Kuran-ı Kerim’deki ayetlere ve Kırklar Cemi’ne dayanmaktadır. Bizim cemlerdeki canlar “Ölmeden önce ölünüz.” Hak huzuruna varmadan, meydan ortasında yargılanırlar. Halk arasındaki yanlış söylemleri ortadan kaldırmak için, cemler herkese açıktır. İsteyen gelip görebilir.
Peyik, kapıcı, gözcüve diğer hizmet sahipleri cem evinde bulunurlar. Cem evine gelen canlar önce kapıda kapıcıya niyaz eder. Ondan sonra kapının sağ tarafına niyaz eder; sonra da sol tarafına niyaz eder. “Bismillah...ya Allah!...” diyerek sağ ayağını önce içeri atar ve içeri girer.
Gelin hey kardeşler gelin varalım
Muhammed Ali’nin cem’idir bu cem
Hakk’a niyaz edüb dâra duralım
Muhammed Ali’nin cem’idir bu cem.

Kin ve hasedi dilden silelim
İş bu yolun bizler kadrin bilelim
Niyaz edüb Hakk’a cemâl görelim
Muhammed Ali’nin cem’idir bu cem

Mü’min, Müslim, mürşid cümlesi bile
Ehli olmayanı almayın Yol’a
Hakk Muhammed Ali, Pir razı ola
Muhammed Ali’nin cem’idir bu cem

Bir tek sözüm var inceden ince
Âşık gerek Hakk sözünü duyunca
Üç beş muhib bir araya gelince
Muhammed Ali’nin cem’idir bu cem

Bir sırr verdi bize o Şah-ı Merdân,
Bul yoldadır elbet küfr içre imân,
Bu sırrı cihânda edelim nihân
Muhammed Ali’nin cem’idir bu cem

Sakın her bir cana açma bu sırrı
Biz Yol’u örtelim,Yol örtsün bizi..
Dâr Mehmed Ali’de vedik ikrârı
Muhammed Ali’nin cem’idir bu cem

Matlûbî gel doğru yola gidelim,
Erenler Yo’un Yol’ca güdelim,
Ay-ül-cem’de varub sohbet edelim,
Muhammed Ali’nin cem’idir bu cem[5]
Matlûbî (Mutlûbî)
CEMDE 12 HİZMET
1- Mürşid (Dede)
Hizmet itibari ile Hz. Muhammed, Hz. Ali ve Hacı Bektaş-ı Veli’yi temsil eder.
Cem Erkânı Başkanlığını yapar, ikrar alır nasip verir. Cenaze, Müsahiplik, Nikâh, Sünnet, Ad takar (isim takar).
2- Rehber
Görev itibariyle Hz.Alive İmam Hüseyin´i temsil eder.
Yola girmek isteyenleri hazırlar, yol gösterir. Mürşidin en yakın yardımcısıdır.
3-Gözcü
Görev itibariyle Ebuzer Gaffari’yi temsil eder.
Rehberin yardımcısıdır. Cem'in sessiz ve sakinlik içinde geçmesini sağlar.Cem’in bekçisidir.
4- Çerağcı (Delilci)
Görev itibariyle Cabirü’l Ensari’yi temsil eder.
Cem evinde bulunan aydınlatma araçlarını yakar. Buhurdanlıkları ve Mumları (Çerağları) hazırlar.
5- Zakir (Aşık)
Görev itibariyle Bilal Habeş’i temsil eder.
Cem’de Tevhid, Duazde imam, Mersiye, Semah, Nevruzi'ye söyler.
6- Süpürgeci(Ferraş)
Görev itibariyle Selman’ı Piri pak’ı temsil eder.
Cem evinin sürekli temizliği ile görevlidir.
7- Meydancı
Görev itibariyle Hüzeymetü’l Ensari ’yi temsil eder.
Cem evinde Semahserleri kaldırır. Postları yerine dizer.
8- Niyazci
Görev itibariyle Mahmut’ül Ensari’yi temsil eder.
Kurbanları tekbirler ve keser. Gelen Lokmaları alır ve dağılımını sağlar.
9- Ibrikci
Görev itibariyleGulam Kamber Hazretlerini temsil eder.
Cem de Mürşidin ve Cem erenlerinin abdest almalarını sağlar.
10- Kapıcı
Görev itibariyle Gülam Keysani’yi temsil eder.
Cem’e gelen erenlerin evlerini gözetler.
11- Peyikçi
Görev itibariyle Amr-ı Ayyar’ı temsil eder.
Cem olacağını tüm canlara duyurur.
12- Sakacı
Görev itibariyleİmam-ü’l Hüseyin Şehitler Şahı ’yi temsil eder.
Cem evinde Su, Şerbet, Saka, Süt v.b. dağılımını sağlar.

12 hizmet Kırklar meclisinde uygulanmış bir erkândır. Cemlerde görev alan oniki hizmetlilerin isimleri değişik isimlerde olabiliyor. Örneğin Musa Karakaş’ın “Alevilikte Cem” adlı makalesinde Sivas, Kangal, Dışlık köyünde 1960’lı yıllardaki uygulanış şekliyle cem töreninden alınmıştır.
On İki Hizmetleri Kim Beyan İder
1.
Tarikatçı
: Hz. Hasan Mücteba
2.
Davetçi
: Hz. Hüseyin Desti Kerbela
3.
Saki
: Hallacı Mansur
4.
Zakir
: Seyyid Nesimi
5.
İbriktar
: Sarı İsmail
6.
Gözcü
: Karaca Ahmed
7.
Cerağcı
: Kara Pipabat Sultan
8.
Sofracı
: Garip Musa Sultan
9.
Meydancı
: Barak Baba
10.
Ferraş
: Resul Baba Sultan
11.
Pervane
: Taptuk Emre
12.
Kapıcı